ਹੁਣ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਆਪਣੀ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇਗਾ, ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਮਕਾਨ ਜਾਂ ਕਮਰਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਣੋ ਇਹ 7 ਨਿਯਮ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ 7 ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਿਯਮ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਬਾਅਦ 'ਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਭਾਰੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ।
ਦੀਪਕ ਗਰਗ
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ/ਕੋਟਕਪੂਰਾ 8 ਅਪ੍ਰੈਲ 2024 ਅਕਸਰ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕਾਂ (ਜ਼ਮੀਨ ਮਾਲਕ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ) ਅਤੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ (ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ) ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਰਾਏ ਅਤੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਝੜਪਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਈ ਵਾਰ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੇਸ਼ਗੀ ਕਿਰਾਇਆ ਵਧਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਦੱਸੇ ਕਿਰਾਇਆ ਵੀ ਵਧਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਿਰਾਏ ਸਬੰਧੀ ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ’ਤੇ ਵਾਧੂ ਬੋਝ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਈ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਾਇਆ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਲ 2021 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਮਾਲਕਾਂ ਅਤੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਛੋਟੇ ਝਗੜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਪਟਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਕਾਨੂੰਨ ਕੀ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਾਡਲ ਟੈਨੈਕਨੀ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ
ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈਕੋਰਟ ਅਤੇ ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਕੋਰਟ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ ਕਰ ਰਹੇ ਐਡਵੋਕੇਟ ਚੇਤਨ ਸਹਿਗਲ ਐਲ ਐਲ ਐਮ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮਾਡਲ ਟੈਨੈਕਨੀ ਐਕਟ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਡਲ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਐਕਟ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 2021 ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਐਕਟ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਅਤੇ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਤਹਿਤ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਰਾਹੀਂ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਇਕ ਸਮਾਨ ਕਿਰਾਏ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਕਾਨੂੰਨ ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ?
ਚੇਤਨ ਸਹਿਗਲ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਰਾਏ ਦਾ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਦੀ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਲਈ ਹਰੇਕ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਬੀਮਾ ਅਥਾਰਟੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਅਦਾਲਤ ਵੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮਾਲਕਾਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਿਯਮ:
1. ਕਿਸੇ ਵੀ ਘਰ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਦਿੰਦੇ ਸਮੇਂ, ਮਾਲਕ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਤੋਂ ਵਪਾਰਕ ਜਗ੍ਹਾ ਲਈ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 2 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਜਮ੍ਹਾਂ ਰਕਮ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਕਿ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਇਸ ਸਕਿਉਰਿਟੀ ਡਿਪਾਜ਼ਿਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ।
2. ਮਕਾਨ ਮਾਲਿਕ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਛੱਡਣ ਦੇ 1 ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਡਿਪਾਜ਼ਿਟ ਵਾਪਸ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ।
3. ਕਿਰਾਇਆ ਵਧਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨੂੰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 3 ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨੋਟਿਸ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
4. ਕਿਰਾਏ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਮਕਾਨ ਨੂੰ ਰੰਗ ਰੋਗਨ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਦਕਿ ਪਾਣੀ ਦੇ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਵਾਉਣ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਆਦਿ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ।
5. ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਜਦੋਂ ਚਾਹੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਉਣ ਤੋਂ 1 ਦਿਨ ਜਾਂ 24 ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
6. ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਲੜਾਈ ਜਾਂ ਬਹਿਸ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
7. ਜੇਕਰ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਨੇ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਦੱਸੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਜੇਕਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘਰ/ਜਗ੍ਹਾ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨੂੰ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਿਰਾਇਆ ਅਦਾ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਸਮਝੌਤਾ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦੇ 2 ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਕਾਨ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਉਸ ਤੋਂ 4 ਗੁਣਾ ਤੱਕ ਕਿਰਾਇਆ ਵਸੂਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਲੋੜ ਪਈ ਤਾਂ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵੀ ਭੇਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਦੇ ਵਾਰਸ
ਚੇਤਨ ਸਹਿਗਲ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਮ੍ਰਿਤਕ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬੇਦਖਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਬਾਕੀ ਮਿਆਦ ਲਈ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਨਿੱਜਤਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ
ਚੇਤਨ ਸਹਿਗਲ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਕਾਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਸਧਾਰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈਣੀ ਪਵੇਗੀ।
ਕਿਰਾਇਆ ਕੰਟਰੋਲ ਐਕਟ
ਚੇਤਨ ਸਹਿਗਲ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 1948 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਂਟ ਕੰਟਰੋਲ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਦੂਜੇ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਹ ਐਕਟ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਨਿਯਮ ਵੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ ਕਿ ਹਰ ਸੁੱਬੇ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਿਰਾਇਆ ਨਿਯੰਤਰਣ ਕਾਨੂੰਨ ਹਨ। ਇਹ ਅੰਤਰ ਬਹੁਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਮਾਲਕ ਗੈਰ-ਵਾਜਬ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢ ਸਕਦਾ
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਕਮਰਾ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਚਾਨਕ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਆ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਮਰੇ 'ਚੋਂ ਬੇਦਖਲ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਲਤ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜਾਇਜ਼ ਕਾਰਨ ਦੇ ਬੇਦਖਲ ਕਰਨਾ ਗਲਤ ਹੈ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਲੇ 2 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਕਿਰਾਇਆ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਜਾਇਦਾਦ 'ਤੇ ਵਪਾਰਕ ਜਾਂ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਮਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਕੱਢਣ ਲਈ 15 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਪੀਰੀਅਡ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ।