ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਸਾੜੀ ਪਾੜ ਕੇ ਤਿਰੰਗਾ ਝੰਡਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭੀੜ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰਾਇਆ
ਉਹ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿਸਤੌਲ ਭੇਜਦੀ ਸੀ
ਮੈਡਮ ਭੀਕਾਜੀ ਕਾਮਾ ਨੇ 117 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਸੀ
ਇੱਕ ਆਇਰਿਸ਼ ਕੁੜੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਸੀ
ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਦਾ ਝੰਡਾ ਹੋਮ ਰੂਲ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਗਿਆ, ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ
ਦੀਪਕ ਗਰਗ
ਕੋਟਕਪੂਰਾ 15 ਅਗਸਤ 2024
22 ਅਗਸਤ, 1907 ਸਥਾਨ ਸਟਟਗਾਰਟ, ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਸਮਾਜਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਵੱਡੀ ਮੀਟਿੰਗ ਕਿਸੇ ਗੁਪਤ ਥਾਂ ’ਤੇ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਹਿੱਸੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਨ। ਰੂਸੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਜੇ 10 ਸਾਲ ਦੂਰ ਸੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਸੰਸਾਰ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਰੈਲੀਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਸਟਟਗਾਰਟ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਉਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਵਾਦ ਬਾਰੇ ਲੰਮੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਔਰਤ ਨੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਜਿਸ 'ਤੇ ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਔਰਤ ਨੇ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਯੂਨੀਅਨ ਜੈਕ ਨਹੀਂ ਲਹਿਰਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਹੁਣ ਤੋਂ ਇਹ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਝੰਡਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਤੂਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰੋ। ਇਹ ਝੰਡਾ ਲਾਲ, ਪੀਲੇ ਅਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਸੰਨਾਟਾ ਛਾ ਗਿਆ ਪਰ ਕੁਝ ਦੇਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਰਾ ਇਕੱਠ ਉਸ ਔਰਤ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਤਾੜੀਆਂ ਵਜਾ ਕੇ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਜੈ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਔਰਤ ਸੀ - ਮੈਡਮ ਭੀਕਾਜੀ ਕਾਮਾ।
ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਸਾੜੀ ਪਾੜ ਕੇ ਇਹ ਝੰਡਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।
'ਇੰਡੀਆ ਵਿਦਯੁਥਲਾਈ ਪੋਰੇਲ ਪੇਂਗਲ' ਤਾਮਿਲ ਲੇਖਕ ਰਾਜਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਮੁੰਬਈ ਦੀ ਇੱਕ ਪਾਰਸੀ ਔਰਤ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਸਾੜੀ ਪਾੜ ਕੇ ਇਹ ਝੰਡਾ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਟਟਗਾਰਟ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਰਮਨੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ, ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਇਹ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ। ਉਹ ਇਹ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਂਦੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਮੰਗਦੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿਸਤੌਲ ਭੇਜੇ ਗਏ
ਮੈਡਮ ਭੀਕਾਜੀ ਕਾਮਾ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਭੇਜਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਹਫ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ,ਉੱਪਰ ਖਿਡੌਣੇ ਲਿਖਿਆ ਹੂੰਦਾ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪਿਸਤੌਲ ਛੁਪਾਇਆ ਹੂੰਦਾ। ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ: ਰਾਜੀਵ ਰੰਜਨ ਗਿਰੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭੀਕਾਜੀ ਕਾਮਾ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਸੀ। 117 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਤਿਰੰਗੇ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਪਲੇਗ ਆਈ ਤਾਂ ਉਹ ਯੂਰਪ ਗਈ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ ਅੱਖ ਰੱਖੀ
ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਦੇ ਯੂਰਪ ਜਾਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਇਤਫ਼ਾਕ ਹੈ। ਜਦੋਂ 1896 ਵਿੱਚ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਪਲੇਗ ਫੈਲੀ ਤਾਂ ਉਹ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਜੁੱਟ ਗਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਖੁਦ ਇਸ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਪਲੇਗ ਮਾਰੂ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਭੀਕਾਜੀ ਕਾਮਾ ਇਸ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਤੋਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਯੂਰਪ ਜਾਣ ਲਈ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਉਹ 1902 ਵਿਚ ਲੰਡਨ ਚਲੀ ਗਈ।
ਇੱਥੇ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਜ਼ੀਫ਼ਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਇੰਡੀਆ ਹਾਊਸ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸ਼ਿਆਮਜੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਰਮਾ ਅਤੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਜੋ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਭਾਰਤੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਰਾਜਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਲੰਡਨ ਦੇ ਖੁਫੀਆ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਭੀਕਾਜੀ ਕਾਮਾ ਦੀ ਨੇੜਿਓਂ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕੁਲੈਕਟਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਭੇਜੇ
ਜਦੋਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਨੇਤਾ ਵੀ ਡੀ ਸਾਵਰਕਰ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਲੈਕਟਰ ਜੈਕਸਨ ਜੌਹਨ ਨੇ ਕਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਤਾਂ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਨੇ ਜੌਹਨ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਭੇਜੇ। ਸਾਵਰਕਰ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਨੇ ਵਕੀਲ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਵੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹੇਗ ਦੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਿਆ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਭਾਫ਼ ਨੈਵੀਗੇਸ਼ਨ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਵੀ.ਓ. ਚਿਦੰਬਰਮ ਪਿੱਲਈ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਚੱਕੀ ਪਿਸਵਾਈ ਤਾਂ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਨੇ ਕਲੈਕਟਰ ਆਈਸ਼ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਉਸਦੀ ਸਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤੰਗ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ। ਉਂਜ, ਤਿਰੰਗੇ ਦੀ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਉਸ ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਆਇਰਿਸ਼ ਕੁੜੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਸੀ
ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ 1904 ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡਾ ਕਿਸੇ ਭਾਰਤੀ ਨੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਆਇਰਲੈਂਡ ਦੀ ਇਕ ਲੜਕੀ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਿਸਟਰ ਨਿਵੇਦਿਤਾ ਸੀ, ਜੋ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੀ ਚੇਲੀ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਿਪਨ ਚੰਦਰ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼’ ਅਨੁਸਾਰ ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਦੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਵਿਰੁੱਧ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਆਪਣਾ ਝੰਡਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਕਲਕੱਤਾ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਦਿਤਾ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ
ਆਇਰਲੈਂਡ ਤੋਂ ਆਈ ਮਾਰਗਰੇਟ ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਨੋਬਲ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸਿਸਟਰ ਨਿਵੇਦਿਤਾ ਪਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਸਟਰ ਨਿਵੇਦਿਤਾ ਦਾ ਝੰਡਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਦੋ ਰੰਗ ਸਨ - ਲਾਲ ਅਤੇ ਪੀਲਾ। ਲਾਲ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ ਅਤੇ ਪੀਲਾ ਜਿੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ 7 ਅਗਸਤ, 1906 ਨੂੰ ਪਾਰਸੀ ਬਾਗ ਚੌਕ, ਕਲਕੱਤਾ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਦੇ ਝੰਡੇ 'ਤੇ ਸੱਤ ਤਾਰੇ ਸਨ, ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੇ ਇਸ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ
ਸੁਮਿਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਕਿਤਾਬ 'ਮਾਡਰਨ ਇੰਡੀਆ' ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਅਤੇ ਥੀਓਸੋਫਿਸਟ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਨੇ 1916 ਵਿੱਚ ਹੋਮ ਰੂਲ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਨਵਾਂ ਝੰਡਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਇਕ ਹਿੱਸੇ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਝੰਡੇ ਦਾ ਯੂਨੀਅਨ ਜੈਕ ਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੀਆਂ 9 ਪੱਟੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 5 ਲਾਲ ਅਤੇ 4 ਹਰੀਆਂ ਸਨ। ਝੰਡੇ ਦਾ ਉਪਰਲਾ ਖੱਬਾ ਰੰਗ ਯੂਨੀਅਨ ਜੈਕ ਸੀ। ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੰਦਰਮਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਾਰਾ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਦੇ ਝੰਡੇ ਵਿੱਚ ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਤਾਰੇ ਸਨ। ਇਸਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਇੰਨੀ ਵੱਧ ਗਈ ਕਿ ਕੋਇੰਬਟੂਰ ਦੇ ਇੱਕ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ।
ਗਾਂਧੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ 'ਤੇ ਚਰਖਾ ਹੋਵੇ, ਨਹਿਰੂ ਨਹੀਂ ਮੰਨੇ
ਡਾ: ਰਾਜੀਵ ਰੰਜਨ ਗਿਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ, 1921 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ 'ਯੰਗ ਇੰਡੀਆ' ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਪਣਾ ਝੰਡਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਿੰਗਲੀ ਵੈਂਕਈਆ ਨੂੰ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਧਾਰੀਆਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਹਰੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਝੰਡੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚਰਖੇ ਦੀ ਵੀ ਚਰਚਾ ਸੀ। ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਤਿਰੰਗੇ ਵਿੱਚ ਚਰਖਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ।
ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਝੰਡਾ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਹੋਵੇ। ਮਈ 1923 ਵਿੱਚ, ਝੰਡਾ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ ਨੇ ਨਾਗਪੁਰ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਦੁਆਰਾ ਕੁਝ ਕਾਂਗਰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ। 1931 ਵਿੱਚ, ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨਾਲ ਅਪਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਵਰਾਜ ਝੰਡਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਖੁਦ 22 ਜੁਲਾਈ 1947 ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਤਿਰੰਗੇ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚਰਖੇ ਦੀ ਥਾਂ ਅਸ਼ੋਕ ਚੱਕਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਕਲਾਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ, ਡਾਕਟਰ ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ ਇੱਕ ਝੰਡਾ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦੇਣਾ ਸੀ। ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰ ਸੁਰੱਈਆ ਤਇਅਬਜੀ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਈਸੀਐਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਦਰੂਦੀਨ ਤਇਅਬਜੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਨਵੀਨ ਜਿੰਦਲ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਫਲੈਗ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਮੁਤਾਬਕ ਸੁਰੱਈਆ ਵੱਲੋਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਤਭੇਦ ਹਨ।
navbharattimes.com ਤੋਂ ਧੱਨਵਾਦ ਸਹਿਤ