43 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 28 ਜੂਨ ਦੇ ਹੀ ਦਿਨ ਭਜਨ ਲਾਲ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਸਨ
- ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਆਸੀ ਡਰਾਮੇ ਵਾਂਗ ਵਾਪਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਚ ਭਜਨ ਲਾਲ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਮਿਲੀ ਸੀ- ਹੇਮੰਤ
ਦੀਪਕ ਗਰਗ
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ 28 ਜੂਨ 2022 - ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਚ ਇਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤਿੰਨ ਲਾਲਾਂ- ਬੰਸੀ ਲਾਲ, ਦੇਵੀ ਲਾਲ ਅਤੇ ਭਜਨ ਲਾਲ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ। 1 ਨਵੰਬਰ, 1966 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਹਰਿਆਣਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਵਾਂ ਸੂਬਾ ਬਣਿਆ ਤਾਂ ਇਕ-ਇਕ ਕਰਕੇ ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਅੱਜ ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਹੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਦੇਵੀ ਲਾਲ ਦੀ ਅਪ੍ਰੈਲ 2001 ਵਿੱਚ, ਬੰਸੀ ਲਾਲ ਦੀ ਮਾਰਚ 2006 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਭਜਨ ਲਾਲ ਦੀ ਜੂਨ 2011 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਉਧਰ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਐਡਵੋਕੇਟ ਹੇਮੰਤ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਸੁੱਬੇ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਦਿਲਚਸਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 43 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 28 ਜੂਨ 1979 ਨੂੰ ਉਪਰੋਕਤ ਤਿੰਨਾਂ ਲਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਭਜਨ ਲਾਲ ਨੇ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ। ਸੂਬੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਕੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੀ. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਭਜਨ ਲਾਲ ਹਾਲਾਂਕਿ 1970 ਤੋਂ 1975 ਤੱਕ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੰਸੀ ਲਾਲ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ 1978 ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇਵੀ ਲਾਲ ਦੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਸੂਬੇ ਦੀ ਚੌਥੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਜੋ ਕਿ ਜੂਨ, 1977 ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵੋਟਰ, ਜੋ ਕਿ ਜੂਨ 1975 ਤੋਂ ਮਾਰਚ 1977 ਤੱਕ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ , ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ 21 ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਤੋਂ ਬੇਹਾਲ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਸਬਕ ਸਿੱਖੇ, ਜਿਸਦੇ ਚਲਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਗਠਜੋੜ ਵਾਲੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਨੇ 90 ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰਿਕਾਰਡ 75 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਓ ਬੀਰੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਰਿਆਣਾ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ 5 ਸੀਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ 3 ਸੀਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸਨ, ਜਦਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਨੇ 7 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਭਜਨ ਲਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿਸਾਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਦਮਪੁਰ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਜਿੱਤੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਬਾਬੂ ਜਗਜੀਵਨ ਰਾਮ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਕਾਂਗਰਸ ਫਾਰ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ (ਸੀਐਫਡੀ) ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ, ਜਿਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ 3 ਵਿਧਾਇਕ ਬਣੇ ਸਨ।
ਹੇਮੰਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ 21 ਜੂਨ, 1977 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਚੌਧਰੀ ਦੇਵੀ ਲਾਲ, ਜੋ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਦਲ (ਬੀ.ਐੱਲ.ਡੀ.) ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਆਗੂ ਸਨ ਅਤੇ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਸਨ, ਤਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਭਜਨ ਲਾਲ, ਜਿਸ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਸੀ.ਐਫ.ਡੀ. ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮੰਤਰੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਦੇਵੀ ਲਾਲ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਬੀ.ਐਲ.ਡੀ. ਦੇ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਦੇ ਬਾਗੀ ਰਵੱਈਏ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਸਗੋਂ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਗਠਜੋੜ ਵਾਲੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਵੀ ਬਾਗੀ ਰਵੱਈਏ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਵਿਧਾਇਕ ਮੰਤਰੀ ਅਹੁਦੇ ਵਾਂਗ ਮਲਾਈਦਾਰ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਬੈਠਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਬੋਰਡ/ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਆਦਿ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਇਸ ਕਾਰਨ ਦੇਵੀ ਲਾਲ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਫੇਰਬਦਲ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਸਗੋਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬੇਭਰੋਸਗੀ ਮਤੇ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਰੋਸੇ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਸਨ) ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨਾਲ ਦੇਵੀ ਲਾਲ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਆਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ 1978 ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਇਕ ਭਜਲ ਲਾਲ ਨੂੰ ਦੇਵੀ ਲਾਲ ਨੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਭਜਨ ਲਾਲ ਦੀ ਇੱਛਾ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਗੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ।
ਹੇਮੰਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੂਨ 1979 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇਵੀ ਲਾਲ ਵਿਰੁੱਧ ਪਾਰਟੀ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿਚ ਭਰੋਸੇ ਦਾ ਵੋਟ ਮੰਗਣ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ। 26 ਜੂਨ 1979. ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਭਜਨ ਲਾਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਸਿਆਸੀ ਜਾਲ ਵਿਛਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ 'ਚ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਵਿਧਾਇਕ ਕਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧੜਿਆਂ 'ਚ ਵੰਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੌਰੇ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ.. ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ।
ਹੇਮੰਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੂਨ 1979 ਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਦਾ ਉਪਰੋਕਤ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਿਆਸੀ ਡਰਾਮੇ ਵਰਗਾ ਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਊਧਵ ਠਾਕਰੇ ਦੀ ਕਾਰਜਸ਼ੈਲੀ ਤੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਦੇ ਬਾਗੀ ਵਿਧਾਇਕ ਏਕਨਾਥ ਸ਼ਿੰਦੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਗੁਹਾਟੀ ਵਿਚ ਡੇਰੇ ਲਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇਵੀ ਲਾਲ ਵੱਲੋਂ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਬਾਗ਼ੀ ਵਿਧਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਸਦਨ ਵਿੱਚ ਭਰੋਸੇ ਦਾ ਮਤਾ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 25 ਜੂਨ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਅਸਤੀਫਾ ਭਰੋਸੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, 28 ਜੂਨ 1979 ਨੂੰ ਭਜਨ ਲਾਲ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਚਾਂਦ ਰਾਮ, ਜੋ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਿਰਸਾ ਸੀਟ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਸਨ, ਦਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਸੀ।
ਹੇਮੰਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਜਨਵਰੀ 1980 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਮੁੜ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੀ ਤਾਂ ਭਜਨ ਲਾਲ ਨੇ ਮੌਕੇ ਦੀ ਨਜ਼ਾਕਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।