ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਫੈਲਦਾ ਹੈ? ਆਖ਼ਰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਲਈ ਕਿੰਨੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੈ ਬਿਮਾਰੀ, ਪਸ਼ੂ ਰੋਗ ਮਾਹਿਰ ਡਾ.ਜਤਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਜਾਣੋ
ਦੀਪਕ ਗਰਗ ,ਬਾਬੂਸ਼ਾਹੀ ਨੈਟਵਰਕ
ਕੋਟਕਪੂਰਾ 22 ਸਤੰਬਰ 2022
ਇਨਸਾਨਾਂ 'ਤੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਭਾਵੇਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਪਰ ਹੁਣ ਇਕ ਹੋਰ ਵਾਇਰਸ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਨਾਂ ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ( Lumpy Virus ) ਹੈ, ਜੋ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ 70 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਲੂੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਲੱਖਾਂ ਪਸ਼ੂ ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਹਿਰ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਯੂਪੀ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਰਗੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਫੈਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀ ਹੈ? ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਸ਼ੂ ਰੋਗ ਮਾਹਿਰ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਪਸ਼ੂ ਹਸਪਤਾਲ ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਵਿਖੇ ਡਿਊਟੀ ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਵੈਟਰਨਰੀ ਅਫਸਰ ਡਾਕਟਰ ਜਤਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੈਟਰਨਰੀ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।
ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਕੀ ਹੈ ?
ਡਾਕਟਰ ਜਤਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗਲੋਬਲ ਅਲਾਇੰਸ ਫਾਰ ਵੈਕਸੀਨਜ਼ ਐਂਡ ਇਮਯੂਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (GAVI) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੰਢੀ ਇੱਕ ਚਮੜੀ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਨ ਵਾਲੇ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਨਾਂ ਕੈਪਰੀਪੌਕਸਵਾਇਰਸ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਨੈਥਲਿੰਗ ਵਾਇਰਸ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਇਰਸ ਬੱਕਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ੀਪੌਕਸ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ।
ਬਿਮਾਰੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਦੋਂ ਆਈ ?
ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਕਾਰਨ ਚਮੜੀ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1929 ਵਿੱਚ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਖੋਜੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ ਹੈ। 2015 ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰੀਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ 2016 ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ 2019 ਵਿੱਚ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਕਹਿਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਕਈ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਲੰਮੀ ਵਾਇਰਸ ਕਿਵੇਂ ਫੈਲਦਾ ਹੈ?
ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ (ਲੰਪੀ ਚਮੜੀ ਰੋਗ) ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਛੂਤ ਵਾਲੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਗਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੱਝਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਲੂੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਮੱਛਰਾਂ ਜਾਂ ਖੂਨ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਹ ਮੱਛਰ ਅਤੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਿਸਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਫੈਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੀ ਮਨੁੱਖ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੈ?
ਕੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲੰਮੀ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹੈ?
ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਕਾਰਨ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਚਮੜੀ 'ਤੇ ਦਾਗ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਹੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਇਲਾਜ ਨਾ ਹੋਣ 'ਤੇ ਜਾਨਵਰ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਗਾਂ, ਮੱਝ, ਭੇਡ ਅਤੇ ਬੱਕਰੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹੁਣ ਤੱਕ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਮਲਾ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਇਰਸ ਜਾਨਵਰਾਂ ਲਈ ਘਾਤਕ ਹੈ, ਪਰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਨਾ-ਮਾਤਰ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੰਕਰਮਿਤ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਲੱਛਣ?
ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਪਸ਼ੂ ਨੂੰ ਲੂੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਲਕਾ ਬੁਖਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਧੱਫੜ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਧੱਫੜ ਜ਼ਖ਼ਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਜਾਨਵਰ ਦਾ ਨੱਕ ਵਗਦਾ ਹੈ। ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਰ ਟਪਕਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਗਰਭਵਤੀ ਗਾਂ ਜਾਂ ਮੱਝ ਨੂੰ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗਰਭਪਾਤ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੰਕਰਮਿਤ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਜ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਵਿਚ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਵੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਲਾਗ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 2 ਤੋਂ 3 ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦਰ 1 ਤੋਂ 5% ਹੈ।
ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀ ਹੈ ?
ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇੱਕ ਜਾਨਵਰ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਲਾਗ ਤੋਂ ਠੀਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਲਾਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 5 ਤੋਂ 7 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਐਂਟੀਬਾਇਓਟਿਕਸ ਦੇ ਕੇ ਇਸਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟੀਕਾ ਵੀ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਲੰਪੀ ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਲੰਪੀ ਪ੍ਰੋ ਵੈਕਸੀਡ (Lumpi-ProVacInd) ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਵੈਕਸੀਨ ਲਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵੈਕਸੀਨ ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ 100% ਕਾਰਗਰ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਗਾਵਾਂ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਦੁਧਾਰੂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਤਾਂ ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਪਸ਼ੂ ਚਿਕਿਤਸਾ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਕੇ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣ।
ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਲੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਨਿਗ੍ਹਾ ਰੱਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਬੀਮਾਰੀ ਹੁਣ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਆ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਜਲਦ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਮੁਕੱਮਲ ਖਾਤਮਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ